ÖZGÜN BASKI NEDİR ?
Reprodüksiyon baskı işi ile uğraşıyor olunca akıllarda bazı karışıklıkların meydana geldiğini fark ettik. Özgün baskı ve reprodüksiyon baskı arasındaki karışıklık gibi.
Peki özgün baskı nedir?
Öncelikle şunu belirtmeliyiz ki özgün baskı ve reprodüksiyon baskı aynı şey değildir. Özgün baskıda, sanatçı baskı için gerekli olan malzemeleri kendi hazırlar, kendi basar veya baskı aşaması bizzat gözetiminde gerçekleşir. Daha sonra sanatçı, baskı işlemi tamamlanan eserlere kaçıncı baskı olduğunu, ne zaman basıldığını yazar ve en önemlisi de imzasını atar. Yani özgün baskı sanatçının orijinal eserlerinden biridir. Bir özgün baskı resmin özgünlüğü, sanatçısının o eserin kendi özgün baskı eseri olduğunun belgelemesi ile saptanır. Viyana'da 1960'da yapılan 'Uluslararası Güzel Sanatlar Kongresi'nde özgünlükle ilgili olarak aşağıdaki kararlar alınmıştır:
Özgün baskılar:
Özgün baskı yapan sanatçının, bakır kazıma, taş baskı ve diğerleri gibi çeşitli tekniklerle yaptığı eserlerinin her birinin ve toplam baskı sayısını saptamak hakkı ve görevidir. Bir baskının özgün sayılabilmesi için üzerinde sanatçının imzasından başka toplam baskı sayısı ve her yaprağın kaçıncı baskı olduğunu gösteren sayının imlenmiş olması gerekir. Bu ilkeler, özgün kalıbı sanatçısı tarafından tahta, taş ve diğerleri gibi tekniğe uygun malzemeyi işleyerek yapılmış eserlerin baskıları için gereklidir. Bu ilkelere uymadan yapılan baskı resimler reprodüksiyon sayılır.
Özgün baskıda değişik teknikler kullanılır. Hangi tekniği kullanacak olursa olsun sanatçı bir ön çalışma yapar. Bu ön hazırlık sırasında sanatçının ilk işlemi resmin görüntüsünün eskizlerini yapmaktır. Hazırlanan eskizler daha sonra o tekniğe uygun kalıplara işlenir ve sanatçı bunu bizzat kendisi yapar. Zaman zaman kalıpların değişik aşamalarında provalar yapar. Bu prova baskılar, sanatçıyı arzu ettiği çoğaltma aşamasına kadar getirir. Kalıpta istediği imaja ulaştığında çoğaltma işlemine başlar. Elde edilen kalıplarla kaç adet baskı yapılacağını belirler. 90 adet basılacak ise her baskı işlemi tamamlandığında resmin sağ alt köşesine imzasını atar, tarihi ve 90 adet baskıda kaçıncı olduğunu yazar (9. baskı ise 9/90).
İlk sıralarda yer alan baskılar sonlara doğru olan baskılardan biraz daha değerli kabul edilir. Çünkü baskı sırasında yıpranma payı sonlara doğru artmaktadır. Bu sebeple ilk baskılar orijinaline daha yakın kabul görür. Baskı işlemi tamamlandığında ise sanatçı gözetiminde kalıplar imha edilir.
Özgün Baskı Teknikleri
1) ÇUKUR BASKI (GRAVÜR)
Bu baskı türünde, metalin çukurlaştırılmış yerlerine boya doldurulur; yüksek kısımlar temizlenir ve press aracılığıyla kağıda aktarılır.
-Ağaç Gravür: Baskıda ağaç dokusunun daha az hissedilmesi için elde edilen yüzeyin daha sert ve sık dokulu olması gerekir. Bu sebeple ağacın gövdesine dik kesilmiş bir kütük alınır. Sanatçı çizdiği deseni kendisi oyar. Baskıdan sonra siyah zemin üzerinde desen beyaz olarak çıkar. Pek çok baskıda ağaç oyma ve ağaç gravür teknikleri beraber kullanılır. Renkli baskı yapmak için ya her renge ayrı ahşap blok kullanılır ya da baskı yapıldıktan sonra elle renkler boyanır.
-Aside Yedirme: Aside dayanıklı bir vernikle metal plakanın zemini kaplanır. Vernik sıyrılarak metal plakanın üzerine desen çizilir. Daha sonra plaka asit banyosuna batırılır. Asit, desen olarak sıyrılmış yerlerdeki metali yemeye başlar, çukurlar oluşur. Çukurların derinliği aside yedirme zamanı ile ayarlanır. Gravür gibi basılır.
-Leke Baskı (Akuatint): Metalin yüzeyine değişik kalınlıklarda kuru toz vernik serpilir, alttan ısıtılarak eriyip yapışması sağlanır. Asit banyosuna batırıldığında serpintiyi almayan yerleri asit yer. Nokta serpintili doku elde edilir. Akuatint tek başına çok az kullanılmıştır. Diğer tekniklerle birlikte uygulanır.
2) DÜZ BASKI
Baskı plakası üstünde yükseklik ve çukurluklar bulundurmadan, yüzeyi hassaslaştırarak boya alıcı bölümler oluşturularak yapılan baskıdır. Çinko, aliminyum, bakır ve taşın kullanıldığı bu yöntemde baskı yüzeyinde hiçbir yükseklik farkı yoktur.
-Litografi (Taş Baskı): Bu tekniğin desen çizimi ile çok ortak yanı vardır. Sanatçı yağlı bir kalem ve yağlı bir baskı mürekkebi seçerek üstü iyi düzeltilmiş özel taştan bir blok hazırlar. Desen, taş zemine yağlı kalemle çizilir, sonra taş ıslatılır. Yağlı kalem ile yapılmış olan desen çizgileri suyu kabul etmez. Desenin yağlı çizgileri ancak ve ancak rulo ile sürülen yağlı mürekkebi kabul edecek, ıslak kısımlar açık kalacaktır. Kağıt taş zemine yatırılır ve baskı yapılır. Her renk için ayrı taş kullanılır.
-Ofset Baskı (Ofset-Lito): Litografinin gelişmiş biçimidir. Yine yağ ve su temeline dayanır. Bu sefer taşın yerini çinko, alüminyum, bakır tarzı metal yüzeler almıştır. Sanatçı imgeyi doğrudan metale çizip boyayarak bu tekniği taş baskıda olduğu gibi kullanır. Günümüzde bu teknikle de özgün baskı üretilmekte, ayrıca bu teknikte fotoğrafik yöntemler de uygulanabilmektedir.
3) ŞABLON BASKI (SERİGRAFİ)
-Şablon Baskı: Serigrafi tekniğinin basit ilkeleri maskelemedir. Karton, metal, plaka gibi malzemeler üzerine istenilen desenler çizilerek kesilir. Maskeleme kartonu kağıt üzerine konur, mürekkep sürüldüğünde oyup çıkartılan kısımlardan geçen mürekkep kağıdı boyar.
4) YÜKSEK BASKI
En eski baskı tekniğidir. İstenilen görüntünün baskı yüzeyinde oluşması ve kabartma halini alması amacıyla düz yüzeyli bir malzemenin yüzeyinden bir miktar kazınma, yontulma ilkesine dayanılarak yapılır.
-Ağaç Oyma: Ağacın gövdesine parelel bir kütük alınır. Sanatçı deseni bunun üzerine çizer. Baskıda çıkmasını istemediği kısımları kütükte oyar. Ahşap yumuşak olmakla birlikte kaba dokusu ince çizgiler vermeye engeldir.
-Linol Baskı: Sanatçıların yeğledikleri, yapıtlarını çoğaltmak için kullandıkları ve ayrıca birçok okulda da öğretimi yapılan bu teknikte LİNOLYUM, linol oyma bıçaklarıyla oyulup kalıp hazırlanır. Bu baskıda da, ağaç baskıda olduğu gibi her renk için ayrı kalıp hazırlanması gerekir.
5) DİJİTAL BASKI
Günümüzde eser çoğaltımında yaygın olarak kullanılmaya başlayan bu teknikle sanatçının eserleri özgün baskı kurallarına uygun olarak tuval üzerine dijital baskı yoluyla gerçekleştirilir. Bu süreç sanatçının gözetiminde yapılır ve kullanılan imaj, baskı adedi tamamlanınca sanatçının korumasına teslim edilir. Dijital baskılarda bütün adetler aynı kalitede olacağından ilk basılanlarla son basılanlar arasında değer farkı bulunmamaktadır.